Adani @ Rath Yatra

જગન્નાથપૂરીની રથયાત્રા આટલી અનોખી કેમ?

જગન્નાથપૂરીમાં દર વર્ષે નીકળતી વિશ્વપ્રસિદ્ધ રથયાત્રાને આટલી અનોખી કેમ માનવામાં આવે છે? આ વિશે કેટલાક રસપ્રદ કારણો અને તારણો વિશે જાણવાનો પ્રયાસ કરીએ. સમયના દેવતાઓનું પ્રસ્થાન, મંદિરના દ્વાર ખોલતી કુહાડી અને શ્રદ્ધાની કાલાતીત રથયાત્રાઓમાં લાખો ભક્તો દરવર્ષે અનોખી શ્રદ્ધાથી જોડાય છે.

મંદિરમાંથી સમયના દેવતાઓનું પ્રસ્થાન
દર વર્ષે રથોનું પુનઃનિર્માણ કરવામાં આવે છે. મહારાણાઓ નામે ઓળખાતા સુથાર પરિવારો દ્વારા પવિત્ર શાસ્ત્રોક્ત વિધીથી ડિઝાઇનમાં કરવામાં આવે છે. તેમાં કોઈ ખીલાનો ઉપયોગ કરવામાં આવતો નથી. રથની ધરીમાં જૂના સિક્કા, રત્નો અને માટી, ચોખા અને મંદિરની માટી જેવા પવિત્ર અવશેષો રથની ધરીમાં મૂકવામાં આવે છે. તે પૂર્વજોના આશીર્વાદ વહન કરે છે તેવું માનવામાં આવે છે.

"મંદિરના દ્વાર ખોલતી કુહાડી"
આમંત્રણ વિના લાખો ભક્તો મંદિરમાં અને રથયાત્રા માટે દોડી આવે છે. યાત્રા પહેલાં "મંદિર ખોલતી કુહાડી"નું ખાસ મહત્વ છે. મંદિરના સેવકો મંદિરના દરવાજા પર કુહાડીથી ત્રણ વાર પ્રહાર કરીને "અગ્ન્યા માલા" વિધિ કરે છે. જે ભગવાનની પરવાનગીનું પ્રતીકાત્મક કાર્ય છે. કુહાડી ફક્ત ઔપચારિક નથી; તે જૂના મંદિરના સંરક્ષણમાં વપરાતા પૂર્વજોના શસ્ત્રોનો એક ભાગ છે.

અદભૂત દંતકથાઓ
માન્યતા છે કે રથ ખેંચવાની પરંપરા ત્યારે શરૂ થઈ જ્યારે દ્રૌપદીએ ભગવાન જગન્નાથને પ્રાર્થના કરી ત્યારે તેમને સ્વપ્નમાં ચાલતા રથ પર બેઠેલા અને આશીર્વાદ આપતા જોયા. કૂર્માવતાર સાથે જોડાયેલી દંતકથાઓ પ્રમાણે જગન્નાથની લાકડાની મૂર્તિ કૂર્મ (કાચબા) અવતાર સાથે જોડાયેલી છે. જેનુ શરીર હાથ કે પગ વગરનું હોય છે. એક અનોખુ અમૂર્ત સ્વરૂપ નિરાકાર દિવ્યતાનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.

શ્રદ્ધાની કાલાતીત રથયાત્રા
રથયાત્રા માત્ર એક ઉત્સવ જ નહીં, પરંતુ શ્રદ્ધાનો જીવંત વારસો છે. શાંત દરિયાકાંઠોએવેલુ ઓડિશાનું પુરી શહેર દર વર્ષે ભારતની આધ્યાત્મિક રાજધાનીમાં બની જાય છે. શેરીઓમાં માનવ મહેરામણ ઉમટે છે, લાખો લોકો ઢોલ-નગારાં સાથે ધૂમ મચાવે છે અને લાકડાના ત્રણ રથ આગળ વધે છે.

યાત્રાને વિભાજીત કરતી નદી
રથયાત્રામાં એક સમયે ત્રણ નહીં, પણ છ રથ હતા. ગ્રાન્ડ રોડ પર વહેતી માલિની નામની એક નદીના કારણે રથોને રોકવા પડતા હતા અને બીજી બાજુ નવા બનાવવામાં આવતા હતા. આ લોજિસ્ટિકલ અવરોધ દૂર થવા માટે પુરીની રાણી શારદા દેવીનું એક સ્વપ્ન છે. ભગવાને તેમને નદી ભરવાની સૂચના આપી હતી. જેને હવે શારદા બાલી કહેવામાં આવે છે.

આવી તો કેટલીય રસપ્રદ વાતો છે જે શ્રદ્ઘાળુઓને રથયાત્રા સુધી ખેંચી લાવે છે. જેની ક્રમશ: ચર્ચા કરીશું.